Bijna elke dag komt het op het nieuws voorbij: file op de snelweg als gevolg van een ongeluk. Ongevallen gebeuren niet alleen op het hoofwegennet, maar ook op provinciaal en lokaal niveau. Verkeersveiligheid is een onderwerp waarmee wij allemaal dagelijks te maken hebben. Tijdens het boodschappen doen, onderweg naar het werk of naar de sportclub. En het is wel zo fijn om al met al weer veilig thuis te komen.

Bij verkeersveiligheid denkt men vaak aan gebruiksfase van een werk. De eindsituatie dient uiteraard veilig, overzichtelijk en herkenbaar te zijn. Ontwerpen zullen moeten voldoen aan de diverse richtlijnen. Maar bij verkeersveiligheid hebben we ook te maken met de tijdelijke situatie (de bouwfase). Weggebruikers dienen tijdig van een afwijkende situatie op de

hoogte te worden gesteld waardoor deze verkeersdeelnemers beter op de verandering zullen anticiperen. Daarnaast is het ook van belang om te denken aan de veiligheid van onze collega’s die vlakbij, of zelfs in de tijdelijke situaties aan het werk zijn en ook graag veilig thuis komen. Niet alleen Infra heeft hiermee te maken maar ook Woningbouw en Utiliteit.

Verkeersveiligheid is een thema dat gedurende het gehele project veel aandacht behoeft. In iedere bedrijfsstroom dienen we vooruit te denken over wat we moeten maken, hoe we dat gaan doen en uiteraard ook over de nieuwe situatie. Voorbeelden hiervan zijn bijvoorbeeld: Hoe het bouwverkeer materiaalleveringen op locatie krijgt, omleidingsroutes of hoe de

gebruiker de eindsituatie gaat ervaren. In zowel de tijdelijke- als de eindsituatie heb jij als ontwerper invloed op het inschatten van risico’s met betrekking tot verkeersveiligheid en het treffen van risico beperkende maatregelen.

De voornaamste risico’s met betrekking tot verkeersveiligheid zijn aanrijdingen en ongelukken tussen verkeersdeelnemers. Oorzaken hiervan zijn o.a.:

• Slecht zicht bij in- en uitritten
• Onoverzichtelijke situaties
• Schrikreacties van ongelijkwaardige verkeersdeelnemers (bijv. groot materieel en fietsers)
• Afleiding van de verkeersdeelnemer door werkzaamheden

Verkeershinder door de gewijzigde situatie en overlast door de werkzaamheden spelen een belangrijke rol in de afwegingen die jij als ontwerper moet maken. Binnen verkeersveiligheid wordt onderscheid gemaakt tussen gelijkwaardige en ongelijkwaardige weggebruikers. De kwetsbaarheid van weggebruikers is de bepalende waarde hierin. Bij Heijmans hebben we toegang tot een database met ongevallenstatistieken van alle wegen in Nederland. Dit kan inzicht geven in het treffen van de juiste maatregelen voor tijdelijke situaties of het ontwerpen van een nieuwe eindsituatie.

Tijdelijke situatie

Gedurende de werkzaamheden is het uitdagend en uiterst belangrijk om een veilige verkeerssituatie te bereiken en te behouden. Door de werkzaamheden is er vaak minder ruimte voor het verkeer. Bovendien worden er door de aanwezigheid van bouwverkeer extra situaties gecreëerd waarin ongelijkwaardige weggebruikers met elkaar een route delen. Bijvoorbeeld auto’s met een ontheffing op fietspaden, de aanwezigheid van grote transportwagens rondom een woonwijk of wegwerkers binnen een afzetting op de snelweg. Weggebruikers anticiperen vaak niet goed op een gewijzigde situaties. Daarbij komt dat werkzaamheden, zoals bijvoorbeeld heien of het verplaatsen van groot materiaal met een kraan een schrikreactie kan veroorzaken bij de weggebruikers. En het in- en uitrijden van een werkvak of van een afzetting brengt het risico met zich mee dat een weggebruiker (onbewust) achter de medewerker aan rijdt. Dit alles verhoogt het risico voor zowel de weggebruiker als onze collega in en om het werkvak.

Op snelwegen heeft men te maken relatief hoge snelheden. Op wegen binnen de bebouwde kom is er veel kruisend verkeer en zijn er veel ongelijke weggebruikers. Bijvoorbeeld een woonwijk waar kinderen aan het spelen zijn, fietsers die van alle kanten aan komen en gemotoriseerd verkeer. De beheersmaatregelen die hiervoor van toepassing zijn, zijn duur en tijdrovend en/of leveren veel hinder op. Het tijdspad waarin gewerkt mag worden kan hierdoor onder druk worden gezet.

Voor hulpverleningsdiensten is het van belang dat zij aan de wettelijke eisen omtrent aanrijtijden kunnen blijven voldoen. Werkzaamheden van groot tot klein kunnen invloed hebben op deze aanrijtijden. Bovendien moet de bereikbaarheid van de werklocaties voor hulpdiensten altijd worden geborgd.

Eindsituatie

Risico’s op verkeersonveilige situaties ontstaan wanneer niet wordt voldaan aan de principes voor Duurzaam Veilig (bron: SWOV). Deze principes voor een veilig verkeerssysteem zijn in het leven geroepen om (ernstige) ongevallen te voorkomen of de kans op ernstig letsel nagenoeg uit te sluiten. Van de 5 principes zijn er 3 ontwerpprincipes:

• Functionaliteit van wegen: wegen vervullen zoveel mogelijk één functie: ‘stroomweg’, ‘gebiedsontsluitingsweg’  of ‘erftoegangsweg’, passend in een samenhangend opgebouwd wegennet.
• (Bio)mechanica: afstemming van snelheid, richting, massa, afmetingen op de bescherming van verkeersdeelnemers
• Psychologica: afstemming van verkeersomgeving op de competenties van verkeersdeelnemers

In het nieuwste Duurzaam Veilig programma wordt ten aanzien van de ontwerpprincipes explicieter de norm gevormd door de kwetsbare vervoerswijzen (vooral voetgangers en fietsers) en de competenties van oudere verkeersdeelnemers.

Aanvullend op deze principes dient bij de inrichting van een wegsysteem rekening gehouden te worden met het veilig uit kunnen voeren van onderhoudswerkzaamheden.

Als ontwerper heb je een grote invloed op de ruimte waarin later de uitvoerende disciplines hun werk moeten doen.

Tijdelijke situatie

Voor de tijdelijke verkeersmaatregelen gelden er strikte richtlijnen vanuit de CROW, namelijk de richtlijnen 96a (voor autosnelwegen) en 96b (voor niet-autosnelwegen).

Om hiermee om te gaan en te garanderen dat er veilig gewerkt kan worden, moet jij als ontwerper goed nadenken over het wat, wanneer en hoe er gebouwd gaat worden.

• Wat gaat er gebouwd worden?

Probeer in te schatten hoeveel ruimte er in beslag wordt genomen voor de werkzaamheden. Blijft er voldoende ruimte over voor de mensen om hun werkzaamheden uit te kunnen voeren, is er voldoende ruimte voor beschermende voorzieningen? Kortom, is er een veilige tijdelijke situatie te creëren voor zowel de verkeersdeelnemer als de bouwplaatsmedewerker?

• Wanneer wordt er gebouwd?

Op sommige locaties, zoals bijvoorbeeld op de snelweg, mag er alleen gedurende bepaalde tijden worden gewerkt. Daarnaast moet je rekening houden met de omgeving. Zijn er bijvoorbeeld scholen in de omgeving, waardoor je te maken hebt met bepaalde spitsuren waarin veel kwetsbare weggebruikers aanwezig zijn?

• Hoe gaat er gebouwd worden?

Ieder ontwerp kan op verschillende manieren worden gerealiseerd. De uitdaging is om een ontwerp te maken waarmee men tijdens de uitvoering veilig kan werken en zo min mogelijk overlast veroorzaakt. De doelstelling moet zijn om een veilig ontwerp te maken voor zowel de bouwplaatsmedewerker als het verkeer, waarbij het verkeer desondanks zo goed mogelijk doorstroomt. Hierbij kan in het ontwerp gevarieerd worden met de volgende aspecten (zonder uitputtend te zijn):

• Soort fasering
• Veel of weinig rijstrookwisselingen
• Maximale snelheid in relatie tot de beschikbare baanbreedte
• Omleidingsroutes
• Type afscheiding (barrier of schildjes)
• Duur en uitvoeringsperiode van de werkzaamheden 

Om de tijdelijke verkeerssituatie te toetsen is het mogelijk om een verkeersveiligheidsaudit en/of human factors analyse uit te laten voeren.

Welke concrete maatregelen er in welke situaties getroffen kunnen of moeten worden is volledig situatie-afhankelijk. Binnen Heijmans Infra Wegspecialismen en Heijmans Infra Grond & Wegen zijn specialisten werkzaam die jullie hierbij kunnen helpen.

Eindsituatie

De mens is de grootste veroorzaker van onveilige situaties. Als ontwerper heb je hier invloed op door een omgeving te creëren waarbij het ontstaan van onveilige situaties zoveel mogelijk wordt voorkomen of waarbij de impact als gevolg van een onveilige situaties zoveel mogelijk wordt beperkt (vergevingsgezind). In de basis moet worden voldaan aan de richtlijnen zoals Richtlijn Ontwerp Autosnelwegen versie 1.1 2019 en het Handboek Wegontwerp 2013. Net als bij tijdelijke situaties kan aanvullend ook op de ontwerpen van eindsituaties een verkeersveiligheidsaudit of human factors analyse worden uitgevoerd. Tenminste de volgende aspecten kunnen als uitgangspunt worden gehanteerd (niet uitputtend):

• De nieuwe routes in de eindsituatie moeten logisch en zoveel mogelijk gescheiden zijn. Logica is hierin van groot belang.
• Houdt rekening met de onvoorspelbaarheid van fietsers en voetgangers. Deze groepen weggebruikers zijn eerder geneigd van routes af te wijken of regels te overtreden. De fietsers en voetgangers dienen zo min mogelijk speelruimte te krijgen.
• Onderhoud moet veilig kunnen worden uitgevoerd zonder dat het verkeer daar al te veel overlast van heeft. Veiligheid en doorstroming zijn hierin de sleutelwoorden.

Hulpverleningsdiensten dienen in de eindsituatie genoeg ruimte te hebben om ook bij file zich door of langs het verkeer te kunnen manoeuvreren.

Op swov.nl zijn meerdere kennisdossiers op het gebied van verkeersveiligheid beschikbaar ter inzage. Deze kunnen worden ingezien voor verdere verdieping op https://www.swov.nl/NL/Research/Recent_verschenen.htm

Vragen kun je ook altijd stellen via het emailadres verkeer@heijmans.nl